برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 120

آب سیر-جانور خوش‌رفتار

چای صافی-نگا. چای صاف کن

چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

آب و رنگ(طراوت و شادابی)

حرف پوچ-سخن بی معنی

خواب ماندن-دراز شدن خواب بر خلاف میل و به قراری نرسیدن

خاکشیر مزاج-غلامباره-سازگار با هر جریانی

حرف پوچ-سخن بی معنی

آدم نچسب-کسی که جاذبه‌ای ندارد و علاقه دیگران را جلب نمی‌کند

چُلمن-پخمه-کسی که زود گول می خورد
الفرار(گریز، بگریز !)
چِرت-حرف بی معنی و نامربوط

خنک شدن دل-آسایش خاطر پس از گرفتن انتقام

جا به جا-فورن-کسی که از جایی به جایی منتقل شود

از خر شیطان پایین آمدن-از لجاجت دست برداشتن-از تصمیم نادرستی منصرف شدن
چوروک-چین و شکن

خودآموز-بدون آموزگار

پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

بازیگوش-شیطان و حرف نشنو-بازی دوست
دهن پاره-بد زبان-بی حیا-کسی که نمی تواند جلوی زبانش را بگیرد

دست بالا کردن-پیش قدم شدن-آستین بالا زدن

پاردم ساییده-کهنه کار-ناقلا
چاک و چیل-لب و لوچه-پک و پوز

بی معنی- بیخود

رو دست بالا آمدن-رقابت کردن-پیشی گرفتن

خیز گرفتن-آماده ی حمله شدن-در نظر گرفتن مسافتی برای اطمینان از رسیدن به مقصد

چانه کردن-تقسیم کردن خمیر نان به گلوله های مساوی

داغ باطل زدن-از کار انداختن-از رونق و رواج انداختن

ته و توی چیزی را بالا آوردن-به اصل چیزی پی بردن-چیزی را تمام کردن

از هفت خوان رستم گذشتن(موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن)

حال آمدن-بهبود یافتن-سرحال شدن-چاق شدن

جیره بندی-سهم بندی

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

زلم زیمبو-لوازم بی مصرف و بی ارزش

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک

در چاه افتادن-فریب خوردن

به جلز و ولز افتادن-به گریه و التماس افتادن

آب حیات(عشق و محبت، دهان معشوق)

تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز

اجابت کردن معده-قضای حاجت

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی

 

داریه زنگی-دایره ای دارای سنج های کوچک که چون آن را بنوازند از آن ستج ها آواز بر می آید

زنیکه-زنکه

 

دست از پا دراز تر-مایوس شده-ناموفق

جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن

چش-چشم

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

 
در هم و بر هم-آشفته-پریشان-آمیخته

راه افتادن-آغاز راه رفتن کودک-آغاز به کار کردن-روشن شدن دستگاه-رونق یافتن کسب و کار

 

بند-ریسمان-طناب-رشته

حاجیت-بنده
خشت مالیدن-چاخان کردن-لاف زدن
به جان آمدن-به ستوه آوردن-به تنگ آوردن
استخوان‌دار(محکم، بااراده)

 

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن
جیب بری-دست بردن در جیب دیگران به قصد دزدی-شارلاتانی-حقه بازی

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

اما توی کار آوردن-شک و تردید درست کردن-اشکال‌تراشی کردن
آمد کردن-رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته
اما توی کار آوردن(شک و تردید درست کردن، اشکال‌تراشی کردن)

دروازه بان-محافظ دروازه در فوتبال-گلز

اطفال باغ-گل‌های تازه

دل و قلوه-احشای گاو و گوسفند

به حال آوردن-به هوش آوردن-به کسی شور و حال دادن

چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

آب(عزت و رونق، طراوت و تازگی، روح، شراب خالص)

 
چله-چاق-چرب و چیلی

زبان را گاز گرفتن-از گفتن سخنی پشیمان شدن

 
اقل‌کم-دست‌کم-لااقل

پفکی-سخت بی دوام و ضعیف

آب و خاک-میهن-دیار

جیم الف جا-آدم ریزه میزه

اجابت کردن معده(قضای حاجت)

چَه چَه-صدای بلبل

دمه گیر-خفه کننده-نفس گیر

چاچول زدن-گشت و گذار بی هوده-ول گردی

چپ رو-تند رو
خر در چمن-آوای ناهنجار-هرج و مرج

آب از گلو پایین نرفتن(غصه و ناراحتی شدید داشتن)

جا خوردن-یکه خوردن-تعجب زیاد کردن-غافلگیر شدن

دود و دم داشتن-بساط چای و قلیان یا تریاک گستردن

از چشم کسی دیدن-کسی را مسئول چیزی دانستن

حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا

حهاز-کشتی بزرگ

 
حرف کشیدن از کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن

دل دل را خوردن-عجله داشتن-بی تاب بودن

آب به ‌زیر کسی آمدن(سراسیمه شدن)

پا روی دم سگ گذاشتن-خشم شخص پستی را برانگیختن

آب آتش زده-اشک

از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

از آب روغن گرفتن(از هر اتفاقی بهره برداشتن)

جا گذاشتن-چیزی را در جایی فراموش کردن-چیزی را سر جای خود قرار دادن

زبان در قفا-زبان پس قفا

بی قابلیت-بی ارزش-اندک-مختصر

چهار پادار-کسی که حیوانات باربر دارد و با آن ها کار می کند

فرسوده و خراب شدن

جزغاله-سوخته-زغال شده

انداختن-فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران-درست کردن
حاضر و آماده-آماده

این جور که بویش می‌آید-چنان که از ظواهر امر پیدا است-از فرار معلوم

 

 
زیر پوست کسی آب رفتن-چاق شدن-ثروتمند شدن

خرپا-چوب بندی زیر سقف یا پل

 
چهار طاقی-فضای سقف دار و بدون در

خربان-صاحب خر-خرکچی

بار کسی نبودن-شعور و آگاهی نداشتن

باج به شغال دادن-به شخصی پست رشوه دادن

از خدا خواستن-در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است

زیر سبیل در کردن-به روی خود نیاوردن-درگذشتن

پاشنه ی دهان را کشیدن-دشنام فراوان دادن

تشنه بودن به خون کسی-خواهان مرگ کسی بودن

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند
پشم ریختن-از میان رفتن توانایی و مقام

آه در بساط نداشتن-سخت بی‌چیز بودن-بیچاره و بینوا بودن
ادا در آوردن(مسخرگی کردن، تظاهر کردن، تقلید کردن)

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن(با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن)

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی

پیچه-دل درد-مالش رفتن شکم

دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد

 

دس دسی-خطابی همراه با دست زدن به کودکان نوپا

باب دندان-مناسب طبع و حال

تَک سرما شکستن-از شدت سرما کاسته شدن
چرکتاب-پارچه ای با رنگ خاکستری یا قهوه ای که چرک را زود نشان نمی دهد
آسمان به زمین آمدن(رویدادی مهم و عجیب پیش آمدن)

جرینگ-صدای سکه های پول

جملگی-تمامن-سراسر

اشک تمساح-گریه ی دروغین

جای پا-اثر-نشانه-رد

تند نویسی-سریع نویسی

زهره و زنبل کسی را ترکاندن-سخت ترساندن
جیک جیک کردن-غرغر کردن-جویده جویده حرف زدن
پیشکار-رییس دارایی شهر یا استان

دوبله-دو برابر-دوبلاژ

بیل را پارو کردن-در کاری ناشیگری محض کردن

دست خوش !-آفرین

دیمی حرف زدن-سخن گفتن بدون اندیشیدن-حرف بی هوده و مفت زدن

خانه دار-رنی که اداره امور خانه را بر عهده دارد-کدبانو-زنی که شاغل نیست

انگشت به دهان(حیرت‌زده، سرگشته)

دله بازی-رفتار آدم دله

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو
چیز به هم بافتن-راست و دروغ سر هم کردن

تب و تاب-سوز و گداز

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

چراغان کردن-جشن گرفتن

رشته ها را پنبه کردن-کارهای انجام شده را به باد دادن

زائو-زنی که زاییده و در بستر است
آدم مقوایی(بی‌اراده، کسی که هیچ‌کاری نمی‌کند)

اوراق شدن-از هم پاشیدن-از کار افتادن

 

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

خاک کردن-دفن کردن-در گور نهادن-پشت حریف را در کشتی به زمین رساندن

آه در بساط نداشتن(سخت بی‌چیز بودن، بیچاره و بینوا بودن)

بار فروش-فروشنده ی میوه و خواربار در میدان

انگشت کردن-انگشت رساندن

خشتک پاره کردن-قیامت به پا کردن-داد و بی داد کردن-رسوا کردن-شدت عمل نشان دادن

آخرین تیر ترکش-آخرین تدبیر
راپرت کردن-گزارش دادن-خبر دادن
تلنگ در رفتن-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

آستین بر چشم گذاشتن-پنهان گریستن

جِر دادن-پاره کردن-در مقام تهدید نیز می گویند

اوت کردن-بیرون انداختن-بیرون کردن

حبه کردن-دانه دانه کردن

چغلی کردن-شکایت کردن

خاکشیر-کنایه از خرد و ریز ریز

خط آوردن-مدرک کتبی ارایه کردن

ادا در آوردن-مسخرگی کردن-تظاهر کردن-تقلید کردن

ارواح شکمت(ارواح بابات)

پا بر جا-ثابت قدم-استوار
چپکی-از طرف چپ-خشم آلود
از پا ننشستن-سماجت ورزیدن-از کوشش دست نکشیدن

از چپ و راست-از همه سو-از همه جا

زبان بندان کردن-دهان همه را با ایجاد وحشت بستن و سپس چاپیدن

چرک کردن-عفونت کردن زخم
پر و بال-امکان-فرصت

زیر آبی-زیرآبکی

دو لُپی خوردن-دو لُپه خوردن-هم از آخور خوردن-هم از توبره
ذوق کردن-خوش حال شدن-شاد شدن

دوختن چشم-زل زدن-با دقت چیزی را نگاه کردن

پنج تن-محمد-علی-فاطمه-حسن و حسین

اوراق(قراضه، اسقاط، ازکارافتاده)

 

توالت رفتن-به دستشویی رفتن

از سر نو(دوباره)

رو به راه-آماده-مهیا-منظم

بخرج دادن-نشان دادن-مصرف کردن-جلوه دادن

بسم الله-جمله ای که هنگام آغاز به کاری و یا به هنگام تعجب و حیرت می گویند-بفرمائید ! این گوی و این میدان

 
بستن دست کسی از پشت-در انجام کاری از کسی پیش بودن

ترور کردن-کشتن به دلیل سیاسی

تو پوست کسی افتادن-کسی را وسوسه کردن

جا رختی-چوب رختی-چیزی که رخت را به آن می آویزند

چپو شدن-غارت شدن

با محبت-زود جوش و مهربان

زمزمه کردن-زیر لب خواندن-ترنم کردن

بی حوصله-ناشکیبا-شتابزده

خاک بر سری-بی آبرویی

پای چوب ایستادن-منتظر آغاز فروش در میدان یا بازار ماندن
حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی

 
از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند
پارسنگ برداشتن عقل کسی-خل بودن-دیوانه بودن

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

 

چای قندپهلو-نگا. چای دیشلمه

زیر دم سستی-انحراف اخلاقی

 

پولک-زینت هایی دایره شکل و درخشان که به جامه می دوزند

آسمان (و) ریسمان(حرف‌های بی‌ربط و صد تا یک قاز)

خوش خیالی-خوش دلی-بی خیالی
 

تاخیر بردار-قابل عقب انداختن

 

دزد بازار-پر هرج و مرج-جایی که در آن دزدی زیاد می شود-جای بی قانون

جا نماز-سجاده-فرش کوچکی که بر آن نماز می خوانند
دست کم-حداقل

دور از شما ب-لانسبت

تنبان فاطی- برای فاطی تنبان نشدن

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

حَب جیم را خوردن-گریختن-فرار را بر قرار ترجیح دادن-جیم شدن

 

تو هچل افتادن-به دردسر افتادن-دچار مشکل شدن

چِلپ چِلپ-صدای برخورد دست یا پا با آب

آب نخوردن(درنگ نکردن)

 

تمدن-شهری گری- مجازن: تربیت و ادب

حق بردن-رشوه بردن-از راه حق و حساب گرفتن-درآمدی منظم داشتن

زیر تشکی-رشوه

چرخ کسی را چنبر کردن-به اصرار کسی را به کار واداشتن-پیله کردن

حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر

چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

توی هم لولیدن-با هم و کنار هم ایستادن و حرکت کردن

به خنس و پنس افتادن-به وضع بد مالی دچار شدن

دست به دست گرفتن-از یکدیگر پشتیبانی کردن

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

بر گرده ی کسی سوار شدن-کسی را زیر فرمان خود آوردن

خل بازی درآوردن-مثل دیوانه ها رفتار کردن

رو قوز آمدن-سر لج افتادن
بند انداختن-برچیدن موی چهره ی زنان با نخ تابیده

بیا بیا- برو برو

در دار-دارای سرپوش

 
دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی

این و آن را دیدن(برای انجام کاری از همه کمک گرفتن)

آستین بالا زدن(آماده شدن، به کاری برخاستن، پا پیش گذاشتن)

زبر و زرنگ-چابک و فرز

دل دل را خوردن-عجله داشتن-بی تاب بودن

دستِ راست-سمت راست

به راه انداختن-راه انداختن-به کار انداختن

 
الف به خاک کشیدن(خجالت کشیدن)

این و آن را دیدن-برای انجام کاری از همه کمک گرفتن

چل زن-زن کوتاه قد

اسم درگوشی(نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است)

چشم برداشتن-زضا دادن-قبول کردن
تخسی-شیطنت-شرارت-ناقلایی

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

بی پرده-رک و صریح-آشکار

دَم کسی را دیدن-رشوه دادن-آجیل دادن
 

 

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

زحمت دادن-اسباب زحمت شدن-کنایه از شوهر زنی بودن

دور کسی گشتن-قربان صدقه ی کسی رفتن

آتش بی‌دود(آفتاب، غضب)

ترتیب کسی را دادن-کسی را تنبیه کردن-به حساب کسی رسیدن

جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

انگشت بر چشم نهادن-پذیرفتن-مسلم دانستن

 

به جان هم افتادن-با یکدیکر درگیر شدن

رقصیدن کلاه کسی در هوا-بسیار شادی کردن-کلاه خود را به آسمان انداختن

آفتاب گز کردن-ولگردی کردن

ترکه مرکه-زن لاغر و خوش اندام

آوار شدن سر کسی(بی‌خبر نزد کسی در آمدن)
دورادور-اطراف-پیرامون-گرداگرد

خوش منظره-خوش نما-زیبا
آلت فعل-وسیله‌ی انجام کار

 

پاشیر-گودال پای شیر آب

ترکمون زدن یا کردن-دست به آب رساندن-ناشیانه کاری را انجام دادن-زاییدن
دَم ِ پَر کسی رفتن-نزدیک کسی رفتن-به کسی پناه بردن

از آب و گل در آمدن-مراحل اولیه‌ی شکل‌پذیری را پشت سر گذاشتن-بزرگ شدن کودک

 

دو هوا شدن-بیمار شدن به دلیل تغییر هوا

زین و یراق کردن-برای کاری آماده شدن-رفتن به جایی
بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

زن و بچه-اهل و عیال-زن و فرزند

دارا-ثروتمند

خشکه-مزد نقدی بدون غذا و لباس-غذای بدون پخت-لباس بدون دوخت

پس بودن-عقب افتادن از دیگران
تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

دک و دهن-دک و پوز

از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)

خدا برکت-خدا بیش ترش کند

چهار ابرو-دارای ابروهای کلفت و پر پشت

چسبیدن-لذت دادن

زُل زدن-خیره نگاه کردن

عینک ذره بینی بسیار قوی

 

آدم استخوان‌دار(کسی که اراده و پشتکار دارد)

رقصیدن کلاه کسی در هوا-بسیار شادی کردن-کلاه خود را به آسمان انداختن

داغان شدن-از هم پاشیدن-متفرق شدن
بد سابقه-بد پیشینه-دارای گذشته ی بد

چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا

 

پات-بی آبرو-بی تربیت

خوراک-مصرف یک دوره ی معین
خبرگزاری-موسسه ی خبرگیری و انتشار خبر

دَم باریک-نوعی انبردست که نوک آن باریک و دراز است

پای خود را جای پای دیگری گذاشتن-از کسی تقلید کردن

 

رک نگاه کردن-رک رک نگاه کردن

پاچه گیر-کسی که بی مقدمه کسی را بیازارد

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

اجل معلق-مرگ ناگهانی

ابرو تابیدن-گره بر ابرو افکندن

دیوار کوتاه-کنایه از زبونی و ناتوانی

زبانی-شفاهی

چپ بودن خواب زن-خلاف شدن آن چه زن در خواب بیند

پنبه از گوش در آوردن-از غفلت در آمدن-هوشیار شدن

دبه ی کسی را روغن کردن-با دادن پول و هدیه کسی را راضی کردن

دق دلی-دق دل

جان به لب رسانیدن-صبر و طاقت کسی را تمام کردن

 
آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن

جگر را سرمه کردن-دل کسی را سوزاندن-بسیار غم دادن

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)

جیب کسی را خالی کردن-پول های کسی را ربودن

دمپایی-کفش راحتی خانه
درجه-تب سنج-مرتبه ی نظامی
چشم نداشتن برای دیدن کسی-تحمل نکردن کسی-از کسی بدش آمدن
آب و تاب-تکلف-لفت و لعاب-تفصیل

به روی خود نیاوردن-اهمیت ندادن-به سکوت برگزار کردن-خود را به آن راه زدن
افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن

به دل خود صابون مالیدن-به خود وعده ی خوش دادن

تلنگر-سر انگشت که به چیزی بزنند
از دماغ کسی در آمدن(شادی و نشاطی را با اندوه و رنج تاوان دادن)

زوال در آوردن-نعمتی را در نتیجه ی ناسپاسی و بی اعتنایی از دست دادن

خرج برداشتن-پول لازم داشتن

بی اشتها-بی میل به غذا