مرتن نقش بزرگی در بسط و توسعه مفهوم آنومی در جامعه‌شناسی معاصر دارد او نظریه‌ای را وضع کرد که بر اساس آن همه رفتارها اعم از راست‌رفتاری یا کژرفتاری را معلول و محصول ساختارهای اجتماعی و فرهنگی دانسته است. از این نظریه با عناوینی چون بی‌سازمانی اجتماعی، نظریه فشار ساختاری، نظریه انگیزش و نظریه بی‌هنجاری یاد می‌شود و در آن آنومی فشاری قلمداد می‌شود که در موارد ستیز اهداف و هنجارهای پذیرفته شده در جامعه با واقعیت- های موجود بر افراد وارد می‌آید حالت مبهمی در اوضاع‌واحوال ارتباط فرد با جامعه که در آن هنجارها یا از بین رفته یا ضعیف است یا با هم تضاد دارند وضعیتی است که ارزش‌ها و اهداف مشترک را از اعضای جامعه می‌گیرد و در عین حال سبب می‌شود که آنان درگیر رهنمودهای رفتاری و خطوط اخلاقی روشنی را برای خویش یابند بدین گونه می‌توان دید که در این تبیین کجروی «نتیجه نارسایی‌های موجود در فرهنگ و ساخت اجتماعی جامعه» قلمداد می‌شود. وضعیتی که گاه به شکاف و گسیختگی میان ابزارهای قابل دسترس و اهداف مقبول اجتماعی نیز تفسیر شده است (کوئن،1372: 220). بدین ترتیب، در اندیشه وی نزاع چون همه صور و اشکال انحرافات و کژ رفتاری‌ها زائیده ساختارهای اجتماعی و فرهنگی است. رابرت مرتن مفهوم بی‌هنجاری را برای نشان دادن اختلاف بین هدف مورد تأیید جامعه و دسترسی به وسایل حصول به آن به کار می‌برد (شیخاوندی،1373: 71 به نقل ازنظری). با این توصیف مرتن انحراف و کژرفتاری را ناشی از گسستگی و انفصال بنیادی بین هدف‌های فرهنگی و وسایل نهادی شده جهت نیل به آن‌ها می‌داند. از این رو انحراف نه یک مسئله خاص فردی بلکه به عنوان امری اجتماعی و برخاسته از ساخت اجتماعی است توجه ویژه مرتن به فرهنگ‌ها و جوامعی است که تأکید بیش از حدی بر ارزش‌ها و اهداف فرهنگی دارند و در مقابل بر اسباب و وصول آن به اهداف کمتر تأکید می‌کنند. از همین رو به واسطه عدم تناسب بین هدف و وسیله تشکل و یکپارچگی فرهنگی به وجود نیامده بلکه حالتی از احساس بی‌هنجاری یا آنومی در جامعه حاکم است (محسنی تبریزی،1370: 60).
آنومی به دلیل ویژگی‌هایی که گفته شد می‌تواند باعث افزایش نزاع جمعی شود زیرا در چنین وضعیتی فرد در برابر قواعد و سنجه‌های اجتماعی رفتار، سرگردان و سرگشته می‌شود و با توجه به این آشفتگی توان پیروی از هنجارها و قواعد اجتماعی را از دست می‌دهد به همین خاطر امکان گرایش به نزاع در وی افزایش می‌یابد.
یکی از انتقاداتی که از سوی جامعه‌شناسانی نظیر آلبرت کوهن به نظریه آنومی مرتن وارد شده است این است که: اولاً بزهکاری یک واکنش جمعی است تا فردی در حالی که مرتن واکنش فرد نسبت به پایگاه اجتماعی خود را در ساختار طبقاتی مورد ملاحظه قرار می‌دهد و ثانیاً مرتن تبهکاری غیر سود جویانه از قبیل الواطی نوجوانان و… که پاداش مالی در برندارد را کمتر به حساب می‌آورد.
لینک جزییات بیشتر و دانلود این پایان نامه:
بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به نزاع‌های خیابانی در شهرستان بندرعباس
