منابع تحقیق درباره گیاهان دارویی و عوامل ژنتیکی
Widget not in any sidebars
ه- مکان رویش: محل رشد ونمو گیاهان دارویی، از لحاظ ارتفاع از سطح دریا، شیب و عرض جغرافیایی و تأثیری که این عوامل بر دما، نور و رطوبت نسبی می‌گذارند، در متابولیسم گیاهان دارویی و تغییرات سنتز مواد مؤثره آنها اهمیت زیادی دارند.
3- عوامل گیاهی و زراعی:
الف – سن گیاه و مراحل مختلف رشد: سن گیاه در مقدار ماده‌ی مؤثره و کیفیت آن تأثیر زیادی دارد و بر حسب نوع گیاه متفاوت است که معمولاً در استفاده از ساختار رویشی، در ابتدای گل‌دهی، بیشترین ماده مؤثره وجود دارد (Yadegari, 2008).
ب- عملیات به‌زراعی: در ایران، پژوهش‌هایی در زمینه‌ی عملیات به‌زراعی به منظور بهره‌برداری مناسب‌تر از گیاهان دارویی و معطر و اهلی کردن گونه‌های مختلف، به تازگی مد نظر قرار گرفته و موفقیت‌های زیادی در این خصوص به دست آمده است به طور مثال روش آبیاری تحت فشار بهتر از آبیاری نشتی و آبیاری نشتی (جوی و پشته) بهتر از غرقابی است (Yadegari & Barzegar, 2008).
4- عوامل زنده و غیر زنده:
افزون بر عوامل ژنتیکی، محیطی و زراعی که به آنها اشاره شد، عوامل بیماری‌زای قارچی یا باکتریایی، آفت‌ها و علف‌های هرز و دیگر عوامل موجود زنده در پیرامون گیاهان دارویی و معطر بر آنها تأثیر گذاشته و گیاهان را وادار به تولید برخی مواد مؤثره می‌کنند. از عوامل غیر زنده و مؤثر در رویش گیاهان دارویی و معطر، و مواد مؤثره آنها می‌توان به باران‌های رادیواکتیو، پسمانده‌های کارخانه‌های صنعتی و شیمیایی، عناصر سنگین، کاربرد بی‌رویه‌ی آفت‌کش‌ها یا علف‌کش‌ها و غیره اشاره کرد.
2-10- انواع ترکیبات ثانویه
به طور کلی مواد مؤثره گیاهان دارویی که حاصل سوخت و ساز (متــابولیسم) ثانویه است به‍عنوان ترکیبــات ثانویه معروف میباشند. ترکیبــــات ثانویه عمـــوماً وزن مولکولی کمتر از 1000دالتون داشته و میـــکرومولکول محسوب میشوند. تا سال 1950 بیش از 5000 ترکیب ثانویه گیاهی شناخته شد. در سال‍های بعد به‍دنبال پیشرفت‍های قابل توجهی که در تکنیک‍های کرومـــاتوگرافی و روش‍های طیف سنـجی بهوجود آمد، تعداد زیادی از ترکیبـات ثانویه جدید از گیاهان جداســازی و شناسایی گردید، به‍طوری‌که در حال حاضر تعداد ترکیبــــــات ثـــــانویه گـیاهی شناخته شده بیش از 100000 نوع ترکیب می‍باشد (Stace, 1989 ; Markham, 1982).
اغلب منابع، ترکیب‌های ثانویه را بر اساس نوع بیوسنتز و مشتقات آنها، به 2 گروه اصلی ترکیب‌های نیتروژن‌دار و بدون نیتروژن، تقسیم می‌کنند. در رده‌بندی دیگر ، ترکیبات ثانویه به 9 گروه مهم زیر تقسیم‌بندی میشوند (قاسمی ، 1388):
1- فنول‌ها: مهم‌ترین فنول‌ها شامل: فنول‌های ساده، فنیل پروپانوئیدها (سالیسیلات، سالیسین، لیگنین‌ها، کومارین‌ها، استیل‌بن‌ها و کوئینون‌ها).
2 – پلی فنول‌ها، تاننها و فلاونوئیدها: شامل تاننها، فلاونوئیدها و آنتوسیانین‌ها.
3- گلیکوزیدها: شامل گلیکوزیدهای سیانوژنیک، فنیل پروپانوئیدها، آنتراکوئینون، گلوکوزینولات‌ها و گلیکوزیدهای ایریدوئید.
4- ترپن‌ها: شامل مونو ترپن‌ها، سزکوئی‌ترپن‌ها، دی ترپن‌ها، تری ترپن‌ها و تترا ترپن‌ها.
5- تری ترپنوئیدها و ساپونین‌ها: شامل فیتو استرول‌ها، ساپونین‌ها، گلیکوزیدهای قلبی شکل و تری ترپن‌ها.
6- روغنهای فرار و رزین‌ها.
7- روغنهای ثابت (غیر فرار) و آلکامیدها: شامل اسیدهای چرب ضروری امگا 3 و امگا 6.
8- پلی ساکاریدها: شامل صمغ‌ها، پکتین‌ها، موسیلاژها و فروکتان‌ها.
9- آلکالوئیدها: شامل آلکالوئیدهای پیریدین و پیپریدن، کوئینولین، ایزوکوئینول، ترپان، کوئینولیزیدین، پیرولیزیدین، ایندول، استرودیال، آمین‌ها، لکتین‌ها و اسیدهای آمینه.
این ترکیبات به مقدار کمی در سلول ذخیره شده و عمدتاً در سلول‍های تخصصی و در مرحــــله خاصی از چرخه زندگی گیاه تولیـــد میشوند. مهـم‍ترین آنها آلــکالوئیدها، فنولیـــک‍ها، روغنهای فرار (اسانس‍ها)، تاننها، فلاونوئیدها و غیره هستند. تولید این ترکیبات برای گیاه گران و هزینه‍بر میباشند، ولی گیاه این ترکیبات را بیهوده تولید نمی‍کند و اهـداف خاصی جهت تولید، ترشح و ذخیره آنها دارد (Wink, 1999).
مهم‌ترین وظایف ترکیبات ثانویه عبارتند از: دفع عوامل پاتوژن، دفع آفات و حیوانات گیاه‌خوار، افزایش توان رقابتی گیاه بر سر منابع مانند نور، آب و مواد غذایی، جلب حشرات گرده افشان، رفع تنش‌های غیر زنده و حفاظت در برابر اشعهی ماورای بنفش (UV) (قاسمی ، 1388).
2-11- فیتوشیمی
بررسی انواع و نحوه‌ی عمل واکنش و مسیرهای بیوشیمیایی ترکیب‌های (متابولیت‌ها) اولیه و ثانویه در گیاهان علم فیتوشیمی گیاهان نامیده می‌شود. هم‌چنین این دانش به نحوه‌ی عمل مکانیسم‌ها و فرآیندهای بیوشیمیایی مؤثر در عمل فتوسنتز (بخش روشنایی و آنزیمی) و تنفس (تنفس تاریکی، نوری، مسیر مقاوم به سیانید)، انتقال الکترون و پروتون، نقش آنزیم‌ها و انواع آنها در گیاهان می‌پردازد (قاسمی ، 1388).
3- عوامل گیاهی و زراعی:
الف – سن گیاه و مراحل مختلف رشد: سن گیاه در مقدار ماده‌ی مؤثره و کیفیت آن تأثیر زیادی دارد و بر حسب نوع گیاه متفاوت است که معمولاً در استفاده از ساختار رویشی، در ابتدای گل‌دهی، بیشترین ماده مؤثره وجود دارد (Yadegari, 2008).
ب- عملیات به‌زراعی: در ایران، پژوهش‌هایی در زمینه‌ی عملیات به‌زراعی به منظور بهره‌برداری مناسب‌تر از گیاهان دارویی و معطر و اهلی کردن گونه‌های مختلف، به تازگی مد نظر قرار گرفته و موفقیت‌های زیادی در این خصوص به دست آمده است به طور مثال روش آبیاری تحت فشار بهتر از آبیاری نشتی و آبیاری نشتی (جوی و پشته) بهتر از غرقابی است (Yadegari & Barzegar, 2008).
4- عوامل زنده و غیر زنده:
افزون بر عوامل ژنتیکی، محیطی و زراعی که به آنها اشاره شد، عوامل بیماری‌زای قارچی یا باکتریایی، آفت‌ها و علف‌های هرز و دیگر عوامل موجود زنده در پیرامون گیاهان دارویی و معطر بر آنها تأثیر گذاشته و گیاهان را وادار به تولید برخی مواد مؤثره می‌کنند. از عوامل غیر زنده و مؤثر در رویش گیاهان دارویی و معطر، و مواد مؤثره آنها می‌توان به باران‌های رادیواکتیو، پسمانده‌های کارخانه‌های صنعتی و شیمیایی، عناصر سنگین، کاربرد بی‌رویه‌ی آفت‌کش‌ها یا علف‌کش‌ها و غیره اشاره کرد.
2-10- انواع ترکیبات ثانویه
به طور کلی مواد مؤثره گیاهان دارویی که حاصل سوخت و ساز (متــابولیسم) ثانویه است به‍عنوان ترکیبــات ثانویه معروف میباشند. ترکیبــــات ثانویه عمـــوماً وزن مولکولی کمتر از 1000دالتون داشته و میـــکرومولکول محسوب میشوند. تا سال 1950 بیش از 5000 ترکیب ثانویه گیاهی شناخته شد. در سال‍های بعد به‍دنبال پیشرفت‍های قابل توجهی که در تکنیک‍های کرومـــاتوگرافی و روش‍های طیف سنـجی بهوجود آمد، تعداد زیادی از ترکیبـات ثانویه جدید از گیاهان جداســازی و شناسایی گردید، به‍طوری‌که در حال حاضر تعداد ترکیبــــــات ثـــــانویه گـیاهی شناخته شده بیش از 100000 نوع ترکیب می‍باشد (Stace, 1989 ; Markham, 1982).
اغلب منابع، ترکیب‌های ثانویه را بر اساس نوع بیوسنتز و مشتقات آنها، به 2 گروه اصلی ترکیب‌های نیتروژن‌دار و بدون نیتروژن، تقسیم می‌کنند. در رده‌بندی دیگر ، ترکیبات ثانویه به 9 گروه مهم زیر تقسیم‌بندی میشوند (قاسمی ، 1388):
1- فنول‌ها: مهم‌ترین فنول‌ها شامل: فنول‌های ساده، فنیل پروپانوئیدها (سالیسیلات، سالیسین، لیگنین‌ها، کومارین‌ها، استیل‌بن‌ها و کوئینون‌ها).
2 – پلی فنول‌ها، تاننها و فلاونوئیدها: شامل تاننها، فلاونوئیدها و آنتوسیانین‌ها.
3- گلیکوزیدها: شامل گلیکوزیدهای سیانوژنیک، فنیل پروپانوئیدها، آنتراکوئینون، گلوکوزینولات‌ها و گلیکوزیدهای ایریدوئید.
4- ترپن‌ها: شامل مونو ترپن‌ها، سزکوئی‌ترپن‌ها، دی ترپن‌ها، تری ترپن‌ها و تترا ترپن‌ها.
5- تری ترپنوئیدها و ساپونین‌ها: شامل فیتو استرول‌ها، ساپونین‌ها، گلیکوزیدهای قلبی شکل و تری ترپن‌ها.
6- روغنهای فرار و رزین‌ها.
7- روغنهای ثابت (غیر فرار) و آلکامیدها: شامل اسیدهای چرب ضروری امگا 3 و امگا 6.
8- پلی ساکاریدها: شامل صمغ‌ها، پکتین‌ها، موسیلاژها و فروکتان‌ها.
9- آلکالوئیدها: شامل آلکالوئیدهای پیریدین و پیپریدن، کوئینولین، ایزوکوئینول، ترپان، کوئینولیزیدین، پیرولیزیدین، ایندول، استرودیال، آمین‌ها، لکتین‌ها و اسیدهای آمینه.
این ترکیبات به مقدار کمی در سلول ذخیره شده و عمدتاً در سلول‍های تخصصی و در مرحــــله خاصی از چرخه زندگی گیاه تولیـــد میشوند. مهـم‍ترین آنها آلــکالوئیدها، فنولیـــک‍ها، روغنهای فرار (اسانس‍ها)، تاننها، فلاونوئیدها و غیره هستند. تولید این ترکیبات برای گیاه گران و هزینه‍بر میباشند، ولی گیاه این ترکیبات را بیهوده تولید نمی‍کند و اهـداف خاصی جهت تولید، ترشح و ذخیره آنها دارد (Wink, 1999).
مهم‌ترین وظایف ترکیبات ثانویه عبارتند از: دفع عوامل پاتوژن، دفع آفات و حیوانات گیاه‌خوار، افزایش توان رقابتی گیاه بر سر منابع مانند نور، آب و مواد غذایی، جلب حشرات گرده افشان، رفع تنش‌های غیر زنده و حفاظت در برابر اشعهی ماورای بنفش (UV) (قاسمی ، 1388).
2-11- فیتوشیمی
بررسی انواع و نحوه‌ی عمل واکنش و مسیرهای بیوشیمیایی ترکیب‌های (متابولیت‌ها) اولیه و ثانویه در گیاهان علم فیتوشیمی گیاهان نامیده می‌شود. هم‌چنین این دانش به نحوه‌ی عمل مکانیسم‌ها و فرآیندهای بیوشیمیایی مؤثر در عمل فتوسنتز (بخش روشنایی و آنزیمی) و تنفس (تنفس تاریکی، نوری، مسیر مقاوم به سیانید)، انتقال الکترون و پروتون، نقش آنزیم‌ها و انواع آنها در گیاهان می‌پردازد (قاسمی ، 1388).